भारतात कॉफी शेती: एक लाभदायक व्यवसाय
भारतात कॉफी शेती करणे हे अत्यंत फायद्याचे व्यवसाय आहे. कॉफी उत्पादन हे दक्षिण भारतातील प्रमुख राज्यांत मोठ्या प्रमाणात केले जाते. कर्नाटकात 71% कॉफी उत्पादन होते, केरळात 21%, आणि तामिळनाडूमध्ये 5% कॉफी उत्पादन होते. कॉफीच्या रोपांपासून ते कॉफीच्या उत्पादनापर्यंत संपूर्ण प्रक्रिया जाणून घेणे महत्त्वाचे आहे.
कॉफीचा इतिहास:
कॉफीची शेती भारतात कशी आली हे जाणून घेणे रोमांचक आहे. ब्रिटीशांच्या काळात कॉफीचे काही रोपे भारतात आणली गेली आणि पहिल्यांदा वायनाड जिल्ह्यात लावली गेली. त्यानंतर कॉफीचे उत्पादन वाढले आणि भारतात कॉफी शेतीचा विस्तार झाला.
कॉफीची शेती:
कॉफीची शेती मुख्यतः डोंगराळ भागात केली जाते. साधारणत: 8×8 फूट अंतरावर कॉफीची लागवड केली जाते. कॉफीच्या रोपांबरोबरच अरकनट (सुपारी), मिरी, आणि केळी यांसारख्या आंतरपीकांचा वापरही केला जातो.
कॉफीच्या वाढीसाठी आद्रता असलेला हवामान आवश्यक असतो. 25 ते 30 अंश सेल्सियस तापमान आणि पुरेशा पावसाची गरज असते. मार्च-एप्रिलमध्ये पाऊस नसल्यास फ्लावरिंग होत नाही. यामुळे शेतकऱ्यांना स्प्रिंकलर्स आणि ड्रिप इरिगेशनचा वापर करावा लागतो.
कॉफीची वाढ आणि उत्पादन:
कॉफीच्या रोपांची लागवड केल्यानंतर तीन वर्षांनंतर उत्पादन मिळते. प्लांटेशन केल्यानंतर पहिले तीन वर्षे कॉफीचे उत्पादन घेतले जात नाही. तीन वर्षांनंतर कॉफीच्या रोपांपासून उत्पादन सुरू होते.
कॉफी उत्पादनाचे चक्र:
जून महिन्यात कॉफीच्या झाडावर फुलं येतात. डिसेंबर-जानेवारीत कॉफीची काढणी होते. काढणी करताना प्रत्येक झाडावर साधारण 30 ते 50 किलो कॉफीचे उत्पादन मिळते. जुनी झाडं 40 ते 50 वर्षांपर्यंत उत्पादन देतात.
कॉफीच्या काढणीची प्रक्रिया:
कॉफीच्या काढणीसाठी हातमोजे वापरून झाडावरची कॉफी काढली जाते. दोन प्रकारे काढणी केली जाते – एक बकेटमध्ये काढणे आणि दुसरे पेपर खाली ठेवून काढणे.
कॉफी उत्पादनाचे फायदे:
प्रति एकर 450 कॉफी प्लांट असतात. प्रत्येक प्लांटवर साधारण 30 किलो उत्पादन मिळते. कच्चा कॉफी प्रति किलो रु. 50 ला विकली जाते. प्रति एकर 6,75,000 रुपये मिळू शकतात. खर्च अंदाजे 75,000 रुपये येतो. अशाप्रकारे प्रति एकर 6 लाख रुपये फायदा होतो.
कॉफीची प्रक्रिया:
कॉफीची काढणी केल्यानंतर ती वाळवावी लागते. वाळवण्यासाठी 15 ते 16 दिवस लागतात. नंतर बीन्स मशीनमध्ये टाकून त्यांचा कव्हर काढला जातो. रोस्टिंग मशीनमध्ये 240 अंश सेल्सियस तापमानावर बीन्स गरम केले जातात. रोस्ट झाल्यानंतर त्यांचा पावडर बनवला जातो.
कॉफीच्या प्रकार:
कॉफीच्या तीन प्रमुख जाती आहेत – रबार, अरेबिका आणि सीएसएक्स. त्यापैकी रबार जातीची कॉफी जास्त प्रमाणात उत्पादन होते.
कॉफीच्या शेतकऱ्यांचे जीवन:
कॉफीचे उत्पादन फायदेशीर असल्यामुळे शेतकऱ्यांचे जीवन सुधारते. मोठ्या प्रमाणात कॉफी उत्पादन करणारे शेतकरी 20 ते 50 एकरपर्यंत शेती करतात. पाऊस, आंधी-तूफान यांसारख्या नैसर्गिक आपत्तीमुळे काही वेळा उत्पादनावर परिणाम होतो.
कॉफी उत्पादनाचा शेवट:
कॉफीच्या शेतीतून 6 लाख रुपये प्रति एकर फायदा होतो. शेतकरी स्वत:च कॉफी पावडर बनवून विकल्यास अधिक फायदा मिळू शकतो. कॉफी उत्पादनाचे सर्व प्रक्रिया शिकून शेतकरी अधिक उत्पन्न मिळवू शकतात.
या लेखातून आपण भारतातील कॉफी शेतीची माहिती घेतली. कॉफी शेतीत शेतकऱ्यांना कसा फायदा होतो हे देखील जाणून घेतले. कॉफीची लागवड, वाढ, उत्पादन, आणि प्रक्रिया या सर्व गोष्टी महत्त्वाच्या आहेत. कॉफी शेतीतून शेतकऱ्यांना चांगले उत्पन्न मिळू शकते आणि त्यांचे जीवन सुधारू शकते.