मखाना शेती: बिहारच्या शेतकऱ्यांसाठी एक नवीन आशा
मखाना शेती, जी मुख्यतः बिहारच्या मिथिला प्रदेशात केली जाते, आता केवळ भारतातच नव्हे तर परदेशातही मोठ्या प्रमाणात मागणी आहे. मखानाला अलीकडेच जीआय टॅग प्राप्त झाला आहे, ज्यामुळे त्याला एक नवीन ओळख मिळाली आहे. तथापि, जीआय टॅगचा खरा फायदा शेतकऱ्यांना अजून पूर्णपणे मिळाला नाही कारण ही एक स्थान-आधारित ओळख आहे, जी अद्याप बाजारात प्रभावीपणे कार्यरत नाही.
मखानाची मागणी आणि बाजारातील बदल
कोरोनानंतर, मखानाच्या आरोग्यविषयक फायद्यांबद्दल जागरूकता वाढली आहे, ज्यामुळे त्याची मागणीही झपाट्याने वाढली आहे. आजकाल, भारतीय घरांमध्ये मखानाचा वापर मोठ्या प्रमाणात होत आहे. याचे मसालेदार आणि फ्लेवर्ड प्रकार बाजारात उपलब्ध आहेत, जे ग्राहकांमध्ये लोकप्रिय होत आहेत. गेल्या काही वर्षांत मखानाच्या किंमतीतही मोठी वाढ झालेली दिसून आली आहे. जिथे पूर्वी त्याची किंमत 30000 रुपये प्रति क्विंटल होती, आता ती 32,000 रुपये प्रति क्विंटलपर्यंत पोहोचली आहे. हे शेतकऱ्यांसाठी एक मोठा फायदा ठरत आहे.
शेतकऱ्यांसाठी फायदे आणि आव्हाने
मखाना शेतीत शेतकऱ्यांना इतर पिकांच्या तुलनेत अधिक नफा मिळत आहे. एका हेक्टरमध्ये 21 क्विंटल मखानाचे उत्पादन होते, जे सरकारने जाहीर केलेल्या डेटानुसार आहे. शेतकऱ्यांसाठी हे एक मोठे आर्थिक यश आहे, विशेषत: धानाच्या तुलनेत. तथापि, काही शेतकऱ्यांना शेतीसाठी आवश्यक संसाधनांच्या कमतरतेमुळे आव्हानांचा सामना करावा लागत आहे, परंतु मखानाची वाढती मागणी आणि त्याची उच्च किंमत त्यांना शेतीसाठी प्रेरित करत आहे.
मखानाचे उत्पादन आणि जागतिक ओळख
बिहारच्या एका स्टार्टअपने मखानाचे विविध उत्पादने जसे मखाना कुकीज, मखाना लाडू आणि फ्लेवर्ड मखाना तयार केले आहेत, जे केवळ भारतातच नव्हे तर परदेशातही लोकप्रिय होत आहेत. G20 सारख्या आंतरराष्ट्रीय मंचांवरही मखानाच्या या उत्पादनांची प्रदर्शनी करण्यात आली आहे. हे दाखवते की मखाना आता केवळ भारतातच नव्हे तर जागतिक स्तरावरही आपली ओळख निर्माण करत आहे.
मखाना शेतीचे भविष्य
मखाना शेतीत अजूनही अनेक शक्यता आहेत. सरकार आणि शेतकरी, दोघेही या दिशेने प्रयत्नशील आहेत की मखाना शेतीला अधिक विस्तार दिला जावा, ज्यामुळे हे अधिकाधिक शेतकऱ्यांसाठी लाभदायक ठरू शकेल. तसेच, हवामान बदलांमुळे येणाऱ्या आव्हानांचा सामना करण्यासाठी मखाना शेतीला चालना देण्याचे प्रयत्न सुरू आहेत.
मखाना शेती बिहारच्या शेतकऱ्यांसाठी एक नवीन आशा म्हणून उदयास आली आहे. त्याची वाढती मागणी आणि उच्च किंमतींनी शेतकऱ्यांना एक नवीन दिशा दिली आहे. तथापि, अजूनही काही आव्हाने आहेत, ज्यावर लक्ष देण्याची गरज आहे. योग्य धोरणे आणि संसाधने उपलब्ध करून दिल्यास, मखाना शेती केवळ शेतकऱ्यांसाठीच नाही तर संपूर्ण देशासाठी एक मोठे आर्थिक यश ठरू शकते.